Συζητώντας με τον Δημήτρη Ψαρρά, της δημοσιογραφικής ομάδας του Ιού,για το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα

- Τι είχε προηγηθεί των εξεγέρσεων της Νομικής και του Πολυτεχνείου σε επίπεδο κοινωνικών αγώνων κατά τη διάρκεια της Χούντας και ποιος ήταν ο ρόλος του φοιτητικού κινήματος;

Στην πραγματικότητα το φοιτητικό κίνημα ήταν το πρώτο μαζικό κίνημα που δημιουργήθηκε την περίοδο της δικτατορίας. Η ήττα της Αριστεράς κατά το πραξικόπημα, η διάλυση των συνδικάτων και οι διωγμοί των αγωνιστών δεν επέτρεπε την έκφραση μαζικών αντιστάσεων, ενώ η διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 προκάλεσε μια μεγάλη σύγχυση και απογοήτευση στους παλιότερους αγωνιστές. Αυτός είναι ο λόγος που οι μορφές δυναμικής αντίστασης από μικρές ομάδες αποτέλεσαν τα πρώτα χρόνια σχεδόν αποκλειστική επιλογή.

- Ποιο ήταν το διεθνές πλαίσιο κοινωνικών αντιστάσεων εκείνη την περίοδο και πώς ο Μάης και το παγκόσμιο κύμα κινημάτων που επακολούθησε, επηρέασε τον αντιδικτατορικό αγώνα;

Πρέπει να λάβετε υπόψη σας ότι εκείνη την εποχή δεν ήταν εύκολη η μεταφορά ειδήσεων και εικόνων από το εξωτερικό στην Ελλάδα. Όχι μόνο γιατί το απαγόρευε η λογοκρισία της δικτατορίας, αλλά και γιατί τα μέσα μαζική επικοινωνίας ήταν υποτυπώδη σε σχέση με τα σημερινά. Αυτός είναι ο λόγος που αργήσαμε να πάρουμε χαμπάρι τον Μάη, τα αντιιμπεριαλιστικά κινήματα της εποχής, τη σημασία του πολέμου του Βιετνάμ και του αντιπολεμικού κινήματος. Μπορώ να πω ότι αρχίσαμε να τα κατανοούμε σε βάθος μόνο μετά το 1972, όταν υπήρξαν και τα απαραίτητα ερεθίσματα από εκδόσεις βιβλίων, κινηματογραφικά έργα και νέες μουσικές.

- Πώς επηρέασε τον τρόπο λειτουργίας των αριστερών οργανώσεων αλλά και τις δομές του φοιτητικού κινήματος το κλίμα τρομοκρατίας και διώξεων της Χούντας;

Το τρομοκρατικό αυτό κλίμα είχε μια άμεση συνέπεια: να πολιτικοποιείται άμεσα κάθε είδους αντίδραση, ακόμα και η πιο «ανώδυνη» ή και «απολίτικη». Αλλά ταυτόχρονα επέβαλε τη γέννηση ενός πρωτότυπου τρόπου οργάνωσης του φκ, των λεγόμενων ΦΕΑ (φοιτητικές επιτροπές αγώνα). Οι ΦΕΑ δημιουργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τα κάτω, δεν υπήρξαν δηλαδή αποτέλεσμα συνεννόησης των πολιτικών οργανώσεων και έπαιξαν πραγματικά τον κύριο ρόλο στην καθοδήγηση του κινήματος. Στις ΦΕΑ, που ήταν κρυφές αλλά όχι «παράνομες», συμμετείχαν χωρίς αποκλεισμούς οι διάφορες πολιτικές τάσεις και εκεί συντονίζονταν οι παράνομες οργανώσεις μέσω των στελεχών τους.

- Σε ποιο βαθμό υπήρχε πολιτική σύγκλιση εντός των οργανωμένων δυνάμεων του κινήματος κατά τη διάρκεια του καθεστώτος αλλά και μετά την κατάρρευσή του;

Χωρίς να υποτιμά κανείς την ύπαρξη πανσπερμίας οργανωμένων δυνάμεων, είναι αλήθεια ότι μέσω των ΦΕΑ σημειώθηκε πραγματική πολιτική σύγκλιση στα πρώτα βήματα του κινήματος. Από το καλοκαίρι όμως του 1973 και την επιχείρηση «φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος αναδείχτηκε ένας κεντρικός διαχωρισμός («παραδοσιακή αριστερά» / «υπερεπαναστάτες»), ο οποίος έγινε πολύ ορατός κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Τους πρώτους μήνες μετά την πτώση της χούντας αυτός ο διαχωρισμός διατηρήθηκε για να δώσει πολύ γρήγορα τη θέση του σε μια πολυδιάσπαση οργανώσεων και τάσεων.

- Τι παρακαταθήκη σχετικά με τις δομές και την οργάνωση του φοιτητικού κινήματος νομίζετε ότι αφήνει ο Αντιδικτατορικός Αγώνας στη νεολαία σήμερα;

Πιστεύω ότι εκείνο που ακόμα και σήμερα φαίνεται απίστευτο είναι η δημοκρατική διάσταση του αντιδικτατορικού φκ. Η επιμονή στη μαζικότητα των συνελεύσεων ήταν αναγκαστική επιλογή, εφόσον αυτή μόνο εξασφάλιζε τη νομιμοποίησή τους, ενώ οι ΦΕΑ, αν και αρχικά δεν ήταν εκλεγμένες, βασίζονταν στη συναίνεση μιας ευρύτατης βάσης. Από την άλλη μεριά, για να μην ωραιοποιούμε τα πράγματα, η απήχηση του φκ στην κοινωνία της εποχής ήταν αρχικά ελάχιστη και η σύνδεσή του με τα άλλα κοινωνικά στρώματα ανύπαρκτη.